BDO Podatki i rachunkowość nr 6 (8) Czerwiec 2008
A A A
Wszczęcie i zakres kontroli skarbowej(Autor: Joanna Patyk, Źródło: BDO)W trakcie audytów podatnicy często poruszają problematykę dotyczącą kontroli dokonywanych przez organy kontroli skarbowej, w szczególności w aspekcie ich zakresu. Warto zatem wyjaśnić zagadnienia związane z tymi postępowaniami.
Sprawy związane z zakresem kontroli skarbowych reguluje ustawa z dnia 28 września 1991 r. - o kontroli skarbowej (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r., Nr. 8, poz. 65) - dalej UKS.
Wszczęcie postępowania kontrolnego
Zgodnie z UKS organy kontroli skarbowej wszczynają postępowanie kontrolne zawsze z urzędu na podstawie stosownego postanowienia. W ramach tego postępowania organ kontroli skarbowej może przeprowadzić kontrolę podatkową u kontrolowanego. Kontrola ta dokonywana jest na podstawie imiennego upoważnienia. Upoważnienie to wydawane jest z kolei przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej lub Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej i zawiera:
Zakres kontroli skarbowej
Jednym z koniecznych elementów upoważnienia do przeprowadzenia kontroli jest więc zakres kontroli. Zakres ten powinien być szczegółowo ustalony w upoważnieniu oraz mieścić się wśród czynności określonych w art. 2 i nast. UKS. Przepis ten w sposób szczegółowy wymienia obszary objęte zakresem kontroli skarbowej, w tym m.in.:
Zakres kontroli skarbowej obejmuje również ponad 13 innych obszarów działalności szczegółowo wymienionych w UKS i związanych z szeroko rozumianą ochroną interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego.
Organy kontroli skarbowej nie mogą jednakże kontrolować innych, poza tam wymienionymi, zakresów działalności, w szczególności kontrola skarbowa nie może zostać rozszerzona na obszary nie związane z ochroną interesów Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.
Przekroczenie przez kontrolujących zakresu kontroli wskazanego w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli
W trakcie audytów podatnicy zwracają uwagę na fakt, iż kontrolujący często żądają dokumentów nie dotyczących bezpośrednio danych określonych w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli. Taka sytuacja wystąpi np. gdy z upoważnienia wynika, iż kontrola dotyczy podatku VAT, a kontrolujący żądają dokumentów związanych z rozliczaniem podatku dochodowego. Podobnie bywa w przypadku gdy kontrola jest związana np. z badaniem roku 2005, a kontrolujący proszą o dokumenty związane z latami 2004 lub 2006. Podkreślenia wymaga fakt, iż dokumenty i wyjaśnienia, o które proszą kontrolujący, nie są w żaden sposób związane z obszarem badania zawartym w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli, a organy kontrolujące badają je niejako „przy okazji".
Powyższa praktyka organów kontroli skarbowej jest niedopuszczalna, gdyż jest to niewątpliwie przekroczenie przez kontrolujących swoich uprawnień. Osoby kontrolujące nie mogą bowiem dowolnie rozszerzać zakresu kontroli wynikającego z upoważnienia o inne obszary działalności kontrolowanego.
Jednocześnie należy wskazać, iż istnieje możliwość dokonania czynności kontrolnych niezwłocznie bez przedstawiania stosownego upoważnienia - w sytuacji gdy czynności faktyczne uzasadniają podjęcie takich działań. W takim przypadku organy kontroli skarbowej przedstawiają kontrolowanemu legitymację służbową oraz znaki identyfikacyjne. W ciągu 3 dni od daty wszczęcia kontroli w ten sposób należy kontrolowanemu doręczyć postanowienie o wszczęciu postępowania kontrolnego wraz z upoważnieniem do przeprowadzenia kontroli. Powyższe uprawnienie nie uzasadnia, wg mnie, rozszerzenia zakresu dokonywanej kontroli o nowe obszary. Takie postępowanie organów kontroli skarbowej prowadziłoby bowiem do faktycznego prowadzenia dwóch postępowań kontrolnych odnośnie jednego podmiotu, tj. pierwotnego na podstawie przedstawionego postanowienia o wszczęciu kontroli i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli oraz drugiego - dokonanego już w trakcie wykonywania czynności kontrolnych związanych z pierwszym z postępowań.
Opisywana sytuacja jest z kolei sprzeczna z zasadą określoną w art. 82 ustawy z dnia 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2007 r., Nr 155, poz. 1095 z póź. zm.) zgodnie z którą nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. W przypadku gdy miałyby się toczyć dwa postępowania kontrolne, organ kontroli jest zobowiązany do odstąpienia od podjęcia czynności kontrolnych oraz ustalenia z podatnikiem terminu przeprowadzenia kontroli.
Ustęp drugi powyższego przepisu ustanawia wprawdzie wyjątki od ogólnego zakresu, stanowiąc, iż zakaz nie dotyczy sytuacji, gdy:
Jednakże żaden z powyższych wyjątków nie odnosi się do omawianej sytuacji, w szczególności UKS nie dopuszcza expressis verbis możliwości przeprowadzania jednocześnie dwóch kontroli u jednego podmiotu.
W omawianym przypadku organ kontroli skarbowej powinien więc:
Propozycja obrony przed nieuprawnionymi praktykami organów kontroli skarbowej
W przypadku gdy organy kontroli skarbowej bezpodstawnie żądają przedstawienia dokumentów lub wyjaśnień wykraczających ewidentnie poza zakres kontroli określony w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli, kontrolowany w żadnym wypadku nie jest zobowiązany do ich przedstawienia.
W celu zabezpieczenia swoich interesów podatnik powinien prosić o przedstawienie żądania przedłożenia określonych dokumentów lub wyjaśnień na piśmie, co pozwoli na kwestionowanie prawidłowości kontroli skarbowej w przyszłości - jako prowadzonej w zakresie nieobjętym postępowaniem kontrolnym. Joanna Patyk Autorka jest ekspertem w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO, Oddział w Katowicach. << powrót zobacz także artykuły |
|